Σε ηλικία 93 ετών έφυγε από τη ζωή σήμερα (14/9) η σπουδαία ηθοποιός Ειρήνη Παππά.
Υπήρξε μία από τις ελάχιστες ηθοποιούς που διέπρεψαν στο εξωτερικό. Γεννημένη 3 Σεπτεμβρίου 1926 στο χωριό Χιλιομόδι Κορινθίας, υπέφερε χρόνια από Αλτσχάιμερ.
Ποια ήταν η Ειρήνη Παππά
Γεννήθηκε σε οικογένεια δασκάλων, όπως ο παππούς της, οι γονείς της και η θεία της που την επηρέασαν στη μόρφωσή της. Η μητέρα της Ελένη Λελέκου, από το γένος Πρεβεζάνου, ήταν δασκάλα, από την οποία είχε ακούσει πολλά παραμύθια και ιστορίες.
Ο πατέρας της Σταύρος Λελέκος ήταν καθηγητής κλασικού δράματος, υπήρξε διευθυντής στο σχολείο του Σοφικού Κορινθίας και την έμαθε να διαβάζει αρχαίους Έλληνες.
Οι γονείς της είχαν τέσσερα κορίτσια. Αδελφές της είναι η Ευαγγελία Λελέκου-Μανθοπούλου (1925-), ιατρός ακτινολόγος, πρώην διευθύντρια του νοσοκομείου Άγιος Σάββας και η λογοτέχνιδα και ποιήτρια Δέσποινα Λελέκου-Τατάκη (1926- 2009).
Ο προπάππος της Σταύρος Λελέκος, γύρω στα τέλη του 19ου αιώνα, έγραψε το πρώτο συντακτικό της ελληνικής γλώσσας (1881), όπως και άλλα βιβλία για την δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Οι γονείς της είχαν αντιρρήσεις όταν στην εφηβεία της τους είπε ότι ήθελε να γίνει ηθοποιός.
Το 1947 παντρεύτηκε τον σκηνοθέτη και ηθοποιό Άλκη Παππά (1922-2018), με τον οποίο χώρισαν το 1951, αλλά διατήρησε μέχρι και σήμερα το επίθετό του. Η ίδια προτιμούσε να γράφει το επίθετο με ένα «π», δηλαδή «Παπά» (όπως στα αγγλικά «Irene Papas»).
Η ίδια είχε αποκαλύψει το 2004 στην ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera, μετά τον θάνατο του Μάρλον Μπράντο, ότι υπήρξε μεταξύ τους μια μακρά και «μυστική αγάπη». Η ίδια είχε πει ότι είχαν συναντηθεί το 1954 στη Ρώμη. Όπως είπε τον εκτιμούσε πολύ, ήταν το «μεγάλο πάθος της ζωής της» και συναντήθηκαν για τελευταία φορά το 1999 στην Αθήνα.
Στο θέατρο πρωτοεμφανίστηκε το 1948, στην επιθεώρηση των Σακελλάριου-Γιαννακόπουλου Άνθρωποι… Άνθρωποι, στη Λυρική Σκηνή, με τους σημαντικότερους ηθοποιούς της εποχής.
Ο Αλέκος Σακελλάριος στην αυτοβιογραφία του, πάντως, αναφέρει πως δεν την πρωτοείδε στη Σχολή της, αλλά να περπατά στο Σύνταγμα. Περιγράφει μια μελαχρινή καλλονή, ένα πανέμορφο πλάσμα με ένα απλό μακρύ φόρεμα, όλο πτυχώσεις, που κινούταν με μεγαλοπρέπεια και συνάμα απλότητα. Σαν να ζωντάνεψε μια Καρυάτιδα, λέει, και της δίνει για πάντα αυτόν τον χαρακτηρισμό, που υιοθέτησαν οι σπουδαιότεροι δημιουργοί της οικουμένης και σύσσωμος ο τύπος και η ιστορία της υποκριτικής. Ο Σακελλάριος την πήγε στον Φίνο για μια ταινία. Ο Φιλοποίμην Φίνος την χρησιμοποίησε, τελικά, το 1948. «Χαμένοι άγγελοι». Αυτή είναι η πρώτη της ταινία και η αρχή του μύθου.
Το 1951 έγινε γνωστή διεθνώς με την κοινωνική δραματική ταινία Νεκρή Πολιτεία της Φίνος Φιλμ, στον Μυστρά, που προβλήθηκε, αντιπροσωπεύοντας την Ελλάδα, στο Φεστιβάλ των Καννών, του σκηνοθέτη Φρίξου Ηλιάδη και συμπρωταγωνιστή τον Γιώργο Φούντα (ο οποίος εμφανίζεται για πρώτη φορά στον κινηματογράφο) και διαδραματίζεται στον Μυστρά.
Τρεις από τις ταινίες στις οποίες η Ειρήνη Παππά πρωταγωνίστησε προτάθηκαν για Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας, με την γαλλόφωνη Ζ του Κώστα Γαβρά να το κατακτά,ενώ υποψήφιες υπήρξαν επίσης και δύο ελληνικές ταινίες, μεταφορές στην μεγάλη οθόνη αρχαίων τραγωδιών, η Ηλέκτρα και η Ιφιγένεια.
Η Ειρήνη Παππά συμμετείχε σε πολλές χολιγουντιανές παραγωγές, ενώ πρωταγωνίστησε και στο θέατρο Μπρόντγουεϊ το 1967.
Στην Ελλάδα δεν έχει αναγνωριστεί τόσο, όσο διεθνώς. Τιμήθηκε με το Παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος του Φοίνικος από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο το 1995.
Το 2008, η Ιταλία την τίμησε με το «Βραβείο Ρώμη» στο αρχαίο θέατρο της «Όστια Αντίκα».
Τότε όταν παρέλαβε το βραβείο είχε πει: «Δεν ξέρω αν πρέπει να γελάσω ή να κλάψω, μπορώ μόνο να πω ότι η Αθήνα θα είναι πάντα η μητέρα μου, αλλά η Ρώμη, παράλληλα, είναι δεύτερη μητέρα μου, από ξεκάθαρη επιλογή μου».
Στην Ιταλία συνεργάστηκε με πολλούς Ιταλούς σκηνοθέτες και οι Ιταλοί την αγάπησαν, λέγοντας Bella Greca και Irene Nostra (δηλ. «η δικιά μας Ειρήνη»). Στην Ιταλία κατέφυγε τα χρόνια της χούντας, δεδομένου ότι ήταν υποστηρίκτρια του KKE (μέλος του).
Η Πορτογαλία έδειξε την εκτίμησή της με την υποστήριξη στο θέατρο που ίδρυσε εκεί για να παίζονται αρχαίες τραγωδίες.[16] Γι’ αυτό το θέατρο η Ειρήνη Παππά διέμενε στην Πορτογαλία τα τελευταία ενεργά χρόνια της.
Το 2000 τιμήθηκε με τον τίτλο «Γυναίκα της Ευρώπης» και το 2009 με τον Χρυσό Λέοντα Μπιενάλε του Θεάτρου της Βενετίας, από τα χέρια του σκηνοθέτη Μαουρίτσιο Σκαπάρο.
Τα τελευταία χρόνια είχε τιμηθεί και με τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο Τορ Βεργκάτα της Ρώμης στην Ιταλία.[5][16][6] Συνολικά έλαβε περισσότερες από 24 τιμητικές διακρίσεις και βραβεία.
Με ανακοίνωσή του, το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου αποχαιρετά την Ειρήνη Παπά.
Το ΕΚΚ αναφέρει:
«Η Ειρήνη Παπά υπήρξε διεθνής σταρ του κινηματογράφου, η μεγαλύτερη που γέννησε αυτός ο τόπος. Η εικόνα της είναι ένα διαχρονικό αποτύπωμα της γυναικείας ελληνικής ομορφιάς. Η λάμψη που εξέπεμπε το βλέμμα της, σ’ έκανε να πιστεύεις πως η μοίρα του Έλληνα είναι το ταξίδι και η περιπέτεια στον ανοικτό ορίζοντα.
Την Ειρήνη Παπά την ανακάλυψε ο Αλέκος Σακελλάριος όταν ήταν ακόμη μαθήτρια στη Σχολή του Εθνικού. Τον πρώτο ρόλο της όμως στον κινηματογράφο, στην ταινία του Νίκου Τσιφόρου “Χαμένοι άγγελοι” το 1948, της τον έδωσε ο Φιλοποίμην Φίνος. Ακολούθησαν πάνω από 50 κινηματογραφικές ταινίες, κυρίως στο εξωτερικό, σκηνοθετών όπως ο Μάριο Μονιτσέλι, ο Κάρλο Λιτσάνι, ο Φραντσέσκο Ρόζι, ο Έλιο Πέτρι, ο Κώστας Γαβράς, ο Μάρτιν Ριτ, ο Ρόμπερτ Γουάιζ. Στάθηκε δε δίπλα σε σπουδαίους ηθοποιούς όπως ο Κερκ Ντάγκλας, ο Ιβ Μοντάν, ο Γκέγκορι Πεκ, ο Άντονι Κουίν, ο Τζέιμς Κάγκνεϊ, ο Τζιάν Μαρία Βολοντέ».
«Η Ειρήνη Παπά χρωστά τη φήμη της στην Αρχαία Τραγωδία και στον Μιχάλη Κακογιάννη, ο οποίος την εμπιστεύτηκε σε ρόλους που βασίστηκαν στο δωρικό παρουσιαστικό της κι έμελλε να γίνουν οι πιο εμβληματικοί της καριέρας της» προσθέτει η ανακοίνωση, τονίζοντας ότι το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου εκφράζει τα βαθιά συλλυπητήριά του στους οικείους της.
Ο υφυπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, Νικόλας Γιατρομανωλάκης, σε δήλωσή του ανέφερε: «Ταυτισμένη με την κλασική ελληνική ομορφιά, η Ειρήνη Παπά υπήρξε πρέσβειρα του ελληνικού πολιτισμού. Η αυστηρή, δωρική φυσιογνωμία της σφράγισε τον ελληνικό κινηματογράφο με τεράστιες διεθνείς επιτυχίες μέσα από συνεργασίες, όπως αυτή με τον Μιχάλη Κακογιάννη. Με πολλές διακρίσεις, η εμβληματική Ελληνίδα θα μείνει για πάντα ζωντανή στη μνήμη μας και για τη σημαντική προσφορά της στο θέατρο, με τη λειτουργία του Σχολείου, ενός χώρου που είχε ονειρευτεί ως κοιτίδα του θεάτρου και στεγάζει πλέον την Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου».
Η ΚΕ του ΚΚΕ αποχαιρετά με μεγάλη θλίψη την μεγάλη ηθοποιό Ειρήνη Παπά που έφυγε από τη ζωή
Συγκεκριμένα, εξέδωσε την εξής ανακοίνωση:
Aποχαιρετούμε με θλίψη την μεγάλη ηθοποιό Ειρήνη Παπά, πρέσβειρα των παρακαταθηκών του κλασσικού πολιτισμού και της μεσογειακής αισθητικής σε όλο τον κόσμο.
Γεννημένη το 1926 στο Χιλιομόδι Κορινθίας, η Ειρήνη Παπά διαμορφώθηκε από τις αφηγήσεις της «σπουδαίας παραμυθατζούς» γιαγιάς της, από την αγάπη για την αρχαία ελληνική γραμματεία που της εμφύσησαν οι δάσκαλοι γονείς της και από τα νερά, τα πουλιά, το φεγγάρι και τους ίσκιους του χωριού της που, όπως αφηγήθηκε η ίδια, «μου έμαθε τον τρόπο να παίζω».
Η «ζωντανή Καρυάτιδα», όπως την αποκαλούσε ο διεθνής Τύπος, με την δωρική κατατομή και την υψηλή υποκριτική, που αντανακλούσε τη βαθιά καλλιεργημένη προσωπικότητά της και το ήθος της, ενσάρκωσε πλήρως τη δύναμη της αρχαίας τραγωδίας, ενώ κατέκτησε το διεθνές θεατρικό και κυρίως κινηματογραφικό στερέωμα με σπουδαίους ρόλους, μεταξύ αυτών στην «Ηλέκτρα» και στον «Ζορμπά» του Μ. Κακογιάννη και στο «Ζ» του Κ. Γαβρά.
Έχοντας συμμετάσχει σε περισσότερες από 80 ταινίες διεθνώς, σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, δίπλα σε μεγάλους σκηνοθέτες και ηθοποιούς, η Ειρήνη Παπά, στη μακρόχρονη καριέρα της τιμήθηκε με πολλά διεθνή βραβεία.
Το ΚΚΕ εκφράζει τα συλλυπητήριά του στους οικείους της.