Σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, σε συνεργασία της Περιφέρειας Πελοποννήσου και του Δήμου Μονεμβασίας, το σπίτι του βραβευμένου ποιητή Γιάννη Ρίτσου, θα μετατραπεί σε μουσείο, μέσω Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτιστικής Ανάπτυξης.
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας και τη Διεύθυνση Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς επιβλέπει το έργο, το οποίο χρηματοδοτείται από το ΥΠΠΟΑ.
Σύμφωνα με ενημέρωση του ΥΠΠΟΑ, η απόφαση για τη δημιουργία ενός εκθεσιακού χώρου, ο οποίος θα αφορά τη ζωή και το έργο του Νομπελίστα ποιητή, Γιάννη Ρίτσου, ήταν επιθυμία της Υπουργού ΠΟλιτισμού και Αθλητισμού, Λίνας Μενδώνη, έπειτα από επίσκεψή της και αυτοψία του σπιτιού του ποιητή και των μνημείων της Καστροπολιτείας.
Πρώτιστο μέλημα του έργου «Μετατροπή της οικίας Γιάννη Ρίτσου στο Κάστρο Μονεμβασίας σε Δημοτικό Μουσείο» είναι να μετατραπεί το εσωτερικό του χώρου σε ένα αφιέρωμα στο Γιάννη Ρίτσο, έτσι ώστε να παρουσιάζεται η προσωπικότητα του ποιητή και η σχέση του με τον τόπο που γεννήθηκε, τη Μονεμβασιά.
Στην έκθεση του μουσείου θα παρουσιάζονται η ζωή και το έργο του ποιητή, μέσα από επιλεγμένα σημαντικά ποιήματα, τα οποία αποτέλεσαν σταθμό για την ελληνική και διεθνή λογοτεχνική κληρονομιά. Η σύνδεση με το ιστορικό παρελθόν, η ενδυνάμωση της συλλογικής μνήμης και η ευαισθητοποίηση των κατοίκων του Δήμου Μονεμβασίας σε θέματα ανάδειξης της Ιστορίας του τόπου τους και του πολιτισμού τους είναι βασικοί στόχοι της πρότασης σχεδιασμού της έκθεσης, η οποία θα έχει μακροπρόθεσμο όφελος για την ανάπτυξη του τόπου.
Στο αντικείμενο της σύμβασης περιλαμβάνονται οι αναγκαίες μουσειολογικές και μουσειογραφικές μελέτες και οι συνολικές εργασίες διαμόρφωσης και μετατροπής της οικίας σε Μουσείο Γιάννη Ρίτσου. Η διαφορετική ματιά του ποιητή στη Μονεμβασιά που θα προσφέρει η έκθεση, θα συμβάλλει στην προβολή και ανάδειξη του ιστορικά εμβληματικού αυτού τόπου. Με σύγχρονο ψηφιακό, διαδραστικό και ψυχαγωγικό τρόπο θα εμπλουτίζει την πολιτιστική ταυτότητα του δήμου, αποτελώντας πόλο έλξης ντόπιων και διεθνών τουριστών.
Ο Γιάννης Ρίτσος (Μονεμβασιά, 1 Μαΐου 1909 – Αθήνα, 11 Νοεμβρίου 1990) ήταν ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες ποιητές με διεθνή φήμη και ακτινοβολία. Δημοσίευσε πάνω από εκατό ποιητικές συλλογές και συνθέσεις, είκοσι δύο μυθιστορήματα, 1 θεατρικό έργο και μελέτες. Τα έργα του συμπληρώνουν πολλές μεταφράσεις, χρονογραφήματα και άλλα δημοσιεύματα. Αρκετά από τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες.
Υπήρξε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς όταν το ΚΚΕ βρισκόταν στη παρανομία.
Ο Ρίτσος νόσησε από φυματίωση, ξεπέρασε την ασθένεια (πράγμα δύσκολο για την εποχή) και πέρασε από υλικές και ηθικές δοκιμασίες. Στο σανατόριο του «Σωτηρία», όπου νοσηλευόταν, ήρθε κοντά με τον μαρξισμό και την Αριστερά, πράγματα που επηρέασαν βαθύτατα την ποίησή του και τον τρόπο ζωής του. Αφού πέρασε από διάφορα σανατόρια, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου εργάστηκε ως αυτοδίδακτος σκηνοθέτης στην Εργατική Λέσχη και ως ηθοποιός και χορευτής σε επιθεωρήσεις.
Η αγωνιστική του έφεση και η επαναστατική του φύση τον οδηγούν στην προσχώρηση του κινήματος των «Πρωτοπόρων» και κατόπιν, το 1942, στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο, ενώ έγινε μέλος και του Κ.Κ.Ε. Αργότερα αρχίζουν οι εξορίες στη Λήμνο, στη Μακρόνησο και στον Άγιο Ευστράτιο. Επιστρέφοντας στην Αθήνα, προσχώρησε στην Ε.Δ.Α. Το 1956 ταξίδεψε στη Σοβιετική Ένωση και στην Κούβα. Κατά τη διάρκεια της χούντας των Συνταγματαρχών εξορίστηκε και πάλι, αρχικά στη Γυάρο και κατόπιν στη Λέρο. Με το πέρας της δικτατορίας και τη μεταπολίτευση, ο Ρίτσος έγινε ευρέως γνωστός, τόσο στον ελλαδικό χώρο, όσο και στο εξωτερικό, ενώ ακολούθησαν πολλές διακρίσεις και βραβεύσεις.
Η Σονάτα του Σεληνόφωτος, ο Επιτάφιος και η Ρωμιοσύνη είναι κάποια από τα σημαντικότερα ποιήματα του Ρίτσου, ενώ έχει κάνει και πολλές μεταφράσεις ξένων ποιητών όπως του Ναζίμ Χικμέτ, του Αλεξάντρ Μπλοκ, του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι κ.ά. Πολλά ποιήματα του Ρίτσου έχουν μελοποιηθεί από τον Μίκη Θεοδωράκη, γνωστότερα εξ αυτών: Η Ρωμιοσύνη και ο Επιτάφιος αλλά και άλλα.
Μεταξύ των τιμητικών διακρίσεων του Ρίτσου περιλαμβάνονται το κρατικό βραβείο ποίησης και το βραβείο Λένιν
Κυνηγημένος σε όλη του την ζωή, από αρρώστιες, από πολιτικούς αντιπάλους και από την μοίρα της οικογένειάς του, δεν σταμάτησε ποτέ να γράφει και να εκφράζει την πίστη του στον άνθρωπο και στην χώρα του. Δεν έπαψε ποτέ να γράφει για τον εpωτα, τον εpωτα για το κάθε τι που συναντάμε στην ζωή μας: «Ο έρωτας με την παλάμη του σου κρύβει όλο τον κόσμο. Μένει το φως μονάχα»…
Παρόλες τις κακουχίες στην ζωή του, έζησε μέχρι τα 81 του χρόνια και άφησε την τελευταία του πνοή στις 11 Νοεμβρίου του 1990. Άφησε πίσω του ένα θαυμάσιο έργο, το οποίο βραβεύτηκε πολλές φορές (προτάθηκε δυο φορές για βραβείο Νόμπελ, που λέγεται ότι δεν πήρε για πολιτικούς λόγους) και μια κληρονομιά στους νέους ποιητές, που πρέπει να εpωτευτούν αυτή την «εξαίσια πράξη του ανεξήγητου»…
Το Μάιο του 1936, οι εργατικές κινητοποιήσεις είχαν κορυφωθεί στη Θεσσαλονίκη. Στις 9 Μαΐου η μεγάλη απεργία και διαδήλωση των καπνεργατών πνίγηκε στο αίμα από την κυβέρνηση Μεταξά με συνολικά δώδεκα νεκρούς, ανάμεσα στους οποίους και ο 25χρονος αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης. Ο Ριζοσπάστης, την επόμενη ημέρα, δημοσίευσε φωτογραφία, στην οποία αποτυπώθηκε η μητέρα του Τάσου Τούση να σπαράζει πάνω από τη σορό του, μόνη στο μέσο της διασταύρωσης των οδών Βενιζέλου και Εγνατίας. Η φωτογραφία συγκλόνισε τον ποιητή και ταυτόχρονα τον ενέπνευσε: Ο Ρίτσος κλείστηκε στη σοφίτα του και έγραψε τα τρία πρώτα μέρη του Επιταφίου. Ο Ριζοσπάστης στις 12 Μαΐου του 1936 τα δημοσίευσε υπό τον τίτλο Μοιρολόι.
Χαρακτηριστικοί στίχοι του ποιήματος είναι:
Γιέ μου, σπλάχνο τῶν σπλάχνων μου, καρδούλα τῆς καρδιᾶς μου,
πουλάκι τῆς φτωχιᾶς αὐλῆς, ἀνθὲ τῆς ἐρημιᾶς μου,
πῶς κλείσαν τὰ ματάκια σου καὶ δὲ θωρεῖς ποὺ κλαίω
καὶ δὲ σαλεύεις, δὲ γρικᾷς τὰ ποὺ πικρὰ σοῦ λέω;
Ο Ρίτσος ολοκλήρωσε τα πρώτα 14 ποιήματά του, τα οποία εκδόθηκαν από το «Λαϊκό Βιβλιοπωλείο» σε 10.000 αντίτυπα (αριθμός ρεκόρ). Από αυτά πουλήθηκαν σχεδόν όλα, εκτός από 250, τα οποία κάηκαν μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας από τον Ιωάννη Μεταξά στις 4 Αυγούστου του 1936[24]. Το ποίημα αυτό έγινε ένα από τα γνωστότερα στο ελληνικό κοινό ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου.
Η ποίηση του, ήταν νοσταλγική, εpωτική και κάποιες φορές αφοριστική. Η νοσταλγία του για αυτό που θα έρθει, για τον έpωτα που εξουσιάζει τα πάντα και για έναν κόσμο που ίσως θα έπρεπε να μοιάζει και να δείχνει διαφορετικός, συγκροτούν ένα μεγάλο έργο και μια μεγάλη μορφή της ποίησης.
«Ετούτος δω ο λαός δε γονατίζει παρά μονάχα μπροστά στους νεκρούς του.»
«Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις, ―εκεί που πάει να σκύψει
με το σουγιά στο κόκαλο, με το λουρί στο σβέρκο,
Να τη, πετιέται αποξαρχής κι αντρειεύει και θεριεύει
και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου.»
Ακολούθως, έπονται τα γεγονότα στην Κύπρο, με το πραξικόπημα του Νίκου Σαμψών. Μια νέα τραγωδία ακολουθεί, καθώς χιλιάδες άνθρωποι ξεριζώνονται από τα σπίτια τους, αγνοούνται, και πεθαίνουν. Ο Ρίτσος παρακολουθεί με ταραχή τα γεγονότα αυτά από τη Σάμο. Αμέσως, όπως κάθε φορά, αρχίζει και αποτυπώνει τις σκέψεις του στο χαρτί: επιστρέφει στον ομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο και συνθέτει το ποίημα Ύμνος και Θρήνος για την Κύπρο:
Νησί πικρό, νησί γλυκό, νησί τυραγνισμένο
κάνω τον πόνο σου να πω και προσκυνώ και μένω.
Εσύ της θάλασσας ρυθμός, ολάνθιστο κλωνάρι,
πώς σου μαδήσαν τ΄άνθια σου διπλοί, τριπλοί βαρβάροι.
Τι θλιβερά που σεργιανάν τριγύρω σου τα ψάρια
κι αντίχριστοι να παίζουνε την τύχη σου στα ζάρια.
Κουράγιο, μικροκόρη μας, που μας εγίνης μάνα
Ύμνος και Θρήνος της ζωής κι ανάστασης καμπάνα.
[Γιάννης Ρίτσος]