Αποφράς ημέρα η 29η Μαίου 1453. Η λέξη “αποφράς” βγαίνει από τις λέξεις από+φράζω (λέω) = καταραμένη, γρουσούζικη μέρα, ημέρα την οποία δεν θα ήθελε κανείς να την αναφέρει, επειδή θυμίζει το θλιβερό γεγονός της Αλωσης.
Η λέξη “άλωση” προέρχεται από το ρήμα αλίσκομαι που σημαίνει καταναλώνομαι, καταστρέφομαι και ειδικά για τις πόλεις σημαίνει κατάληψη, κατοχή. Πως όμως φτάσαμε ως εκεί; Ποιά γεγονότα επηρέασαν και έφεραν το τέλος του Βυζαντίου; Ποια είναι η αλήθεια πίσω από την Άλωση;
Σαν σήμερα 29 Μαΐου 1453 έγινε η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, μια ημερομήνια κομβικής σημασίας για την ελληνική, αλλά και την παγκόσμια ιστορία, καθώς σηματοδοτεί το τέλος της υπερχιλιετούς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης ήρθε μετά την πολιορκία της βυζαντινής πρωτεύουσας, της οποίας Αυτοκράτορας ήταν ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ Παλαιολόγος, από τον οθωμανικό στρατό, με επικεφαλής τον σουλτάνο Μωάμεθ Β’. Η πολιορκία διήρκεσε από τις 6 Απριλίου έως την Τρίτη, 29 Μαΐου 1453.
Το Ρούμελι Χισάρ, το κάστρο που έχτισε ο Μωάμεθ το 1452 για να ελέγχει το πέρασμα ανάμεσα στη Μαύρη Θάλασσα και τη Θάλασσα του Μαρμαρά, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην έκβαση της πολιορκίας, λέει η Ελένη Γλύκατζη- Αρβελέρ. «Διούλκησε και τον στόλο περνώντας τα πλοία του στον Κεράτιο. Από την άλλη πλευρά, μόνο 3-4 πλοία γενοβέζικα πέρασαν και αυτά για να φέρουν τροφή στους πολιορκημένους».
Βέβαια, δεν ήταν μόνο αυτή η αιτία της ήττας των Βυζαντινών. «Ο Μωάμεθ είχε μαζέψει Σέρβους, Αλβανούς, Τούρκους. Απέναντι στους τουλάχιστον 100.000 άντρες του- μερικοί μιλούν για 120.000, άλλοι τους ανεβάζουν σε 200.000- αντιπαρατάσσονταν περίπου 4.500 άνθρωποι το πολύ, μαζί με τους ξένους. Και πολλοί ήταν παιδιά και γυναίκες που πολεμούσαν με αγκωνάρια. Μεγάλη ήταν η βοήθεια των Γενοβέζων, αλλά όταν σκοτώθηκε ο Τζουστινιάνι έχασαν το ηθικό τους και υποχώρησαν. Όσοι πολέμησαν, πάντως, πολέμησαν ηρωικά.
Όταν ο Μωάμεθ έστειλε αποκρισάριο στον Παλαιολόγο ζητώντας του να παραδώσει την Πόλη, πήρε την απάντηση ότι η Πόλη δεν είναι δικό του πράγμα και πως “με τη δική μας θέληση αποφασίσαμε να πεθάνουμε”.
Oι Bυζαντινοί υπερασπιστές ήταν 4.937 στρατιώτες και περίπου 2000 ξένοι, Ενετοί, Γενουάτες, Σικελοί. Διέθεταν και πυροβολικό, το οποίο όμως σίγησε γρήγορα λόγω της ελάχιστης ποσότητας πυρίτιδας που είχαν, αλλά και λόγω των καταστροφών που προκαλούσε στα τείχη κάθε κανονιά. Υπήρχαν επίσης στον Κεράτιο Κόλπο 26 πολεμικά πλοία.
Η Γένοβα έστειλε δύο πλοία με επικεφαλής τον Ιουστινιάνη και 700 πολεμιστές. Γεννημένος το 1418, ο Ιουστινιάνης, εξαιρετικός στρατιωτικός και ειδικός στην αντιμετώπιση πολιορκιών, έλαβε από τον Κωνσταντίνο τον τίτλο του πρωτοστράτορα, δηλαδή του αρχιστρατήγου και την υπόσχεση να του δοθεί η Λήμνος αν η Πόλη δεν έπεφτε.
12 Απριλίου 1453: Ξεκινάει μαζικός βομβαρδισμός των τειχών της Πόλης. Τα κανόνια του Μωάμεθ αποδεικνύονται δύσχρηστα. Γλιστρούν μες στη λάσπη και δεν μπορούν να βρουν εύκολα το στόχο. Οι επιτυχημένες βολές όμως κάνουν μεγάλη ζημιά στα τείχη. Οι υπερασπιστές τα επιδιορθώνουν με αξιοθαύμαστη ταχύτητα. Από τις απανωτές βολές όμως, η βασιλική μπομπάρδα, το τεράστιο κανόνι των 8 μέτρων υπερθερμαίνεται και διαλύεται σε κομμάτια. Σκοτώνεται από την έκρηξη ο Ουρβανός και 80 στρατιώτες.
18 Απριλίου 1453: Μαζική επίθεση κατά της Πόλης αποτυγχάνει. Μετά από 4ωρη μάχη οι πολιορκητές αποχωρούν αφήνοντας 200 νεκρούς, ενώ από την άλλη πλευρά οι υπερασπιστές δεν έχουν κανένα. Ο Μωάμεθ απογοητευμένος σκέφτεται να λύσει την πολιορκία. Μετά βίας τον συγκρατούν οι επιτελείς του.
20 Απριλίου 1453: Τρείς Γενοβέζικες γαλέρες γεμάτες με όπλα και προμήθειες, σταλμένες από τον Πάπα, πλησιάζουν την Προποντίδα. Μαζί τους ενώνεται και ένα πλοίο του αυτοκρατορικού στόλου με καπετάνιο τον Φλαντανελά. Ομως οι Τούρκοι τους αντιλαμβάνονται και κινούνται εναντίον τους, αλλά μετά από μια συγκλονιστική ναυμαχία και τα 4 πλοία φτάνουν ασφαλή στο αγκυροβόλιο του Κερατίου. Ο αρχηγός του τουρκικού στόλου Μπαλτόγλου τραυματίζεται σοβαρά στο μάτι, καθαιρείται, μαστιγώνεται και περνά την υπόλοιπη ζωή του μέσα στη φτώχεια. και την αφάνεια.
21 Aπριλίου 1453: Νέος βομβαρδισμός της Πόλης. Με οδηγίες ενός Γενοβέζου μηχανικού, ο Μωάμεθ κατασκευάζει δρόμο στην ξηρά και τα πλοία του με ρόδες οδηγούνται στον Κεράτιο. Για να μην ακούγεται ο θόρυβος από τις ρόδες η Πόλη βομβαρδίζεται συνεχώς. Τα ξημερώματα της 22ας Απριλίου 1453, εμβρόντητοι οι υπερασπιστές βλέπουν 70 τουρκικά πλοία μέσα στον Κεράτιο Κόλπο.
28 Απριλίου 1453: Βυζαντινά πλοία ξεκινούν να πυρπολήσουν με “υγρό πυρ” τον οθωμανικό στόλο μέσα στον Κεράτιο. Το σχέδιο προδίδεται στους Τούρκους, η προσπάθεια αποτυγχάνει, 40 Χριστιανοί ναύτες συλλαμβάνονται από τους οθωμανούς και σφαγιάζονται. Για αντίποινα οι Βυζαντινοί αποκεφαλίζουν πάνω στα τείχη 260 Τούρκους αιχμαλώτους.
15 Mαίου 1453: Ξεκινούν προσπάθειες εκσκαφής ορυγμάτων κάτω από τα τείχη. Ο Ζαγανός πασάς χρησιμοποιεί επαγγελματίες υπονομευτές από τα ορυχεία ασημιού του Νόβο Μπρόντο στη Σερβία. Αφού σκάψουν ένα υπόγειο τούνελ κάτω από τα τείχη, τοποθετούν μπαρούτι και το ανατινάζουν. Οι Βυζαντινοί κατορθώνουν και εξουδετερώνουν όλες αυτές τις υπόγειες επιθέσεις.
25 Μαίου 1453: O Μωάμεθ καλεί πολεμικό συμβούλιο και κατόπιν βγάζει λόγο στους στρατιώτες του. Τους τονίζει ότι υπάρχουν 3 προϋποθέσεις για ένα επιτυχή πόλεμο: η επιθυμία για τη νίκη, η ντροπή για την ήττα και η υπακοή στους ανωτέρους. Δήλωσε επίσης με όρκο, πως ήθελε από την Πόλη μόνο τα τείχη και τα κτίρια της και άφηνε στο στρατό όλα τα άλλα. Υπογράμμισε πως υπάρχουν μεγάλοι θησαυροί στις εκκλησίες και στα σπίτια και τους έδινε 3 ημέρες να τα λεηλατήσουν, να συλλάβουν τους κατοίκους και μετά να τους πουλήσουν για δούλους. Τέλος διέταξε νηστεία και προσευχή. Η επίθεση ορίστηκε για τη νύχτα της Τρίτης 29 Μαίου 1453.
28 Μαίου 1453:
Ο φρούραρχος της Πόλης, ο γενοβέζος Ιουστινιάνης, που, η παλικαριά του ήταν ακουστή και που ίσαμε τότες έδειξε αφοσίωση στον αυτοκράτορα, το πρωί της τελευταίας τούρκικης επίθεσης έφυγε.
Είναι αλήθεια, πως οι περισσότεροι χρονογράφοι, λένε πως πληγώθηκε…Δύο πράγματα μπορούμε να υποθέσουμε. Ή ο Ιουστινιάνης βρήκε αφορμή την πληγή κι έφυγε, ξέροντας πως κάθε αντίσταση ήταν μάταιη, ή, οι ίδιοι οι ανθενωτικοί (με τη στάση τους) τον ανάγκασαν να φύγει.
Σε μια μεγάλη και συγκινητική ακολουθία που παρακολούθησε πλήθος αξιωματούχων και πιστών, ο Κωνσταντίνος μίλησε στους μαχητές , τους προέτρεψε να αντισταθούν γενναία λέγοντας πως “οι Τούρκοι στηρίζονται στα όπλα τους και την αριθμητική τους υπεροχή, εμείς όμως στηριζόμαστε πρώτα στο Θεό και Σωτήρα μας και κατόπιν στα χέρια μας και στη δύναμή μας που μας έχει χαρίσει ο ίδιος ο Θεός”. Και ο Κωνσταντίνος ολοκλήρωσε την ομιλία του ως εξής: “Γνωρίσατε λοιπόν τούτο. Εάν ειλικρινά υπακούσετε σε ότι σας διέταξα, ελπίζω ότι με τη βοήθεια του Θεού θα αποφύγουμε την δίκαιη τιμωρία του που κρέμεται πάνω από τα κεφάλια μας.” Μετά ζήτησε συγχώρεση από όλους τους αξιωματούχους, τους στρατιώτες και τους υπηρέτες του παλατιού και κοινώνησε. Ηταν η τελευταία λειτουργία μέσα στο ναό της Αγιά Σοφιάς. Την επομένη μέρα θα έπεφτε στα χέρια των Τούρκων και πάνω στην αγία τράπεζα θα ανέβαινε ο σουλτάνος Μωάμεθ Β΄ο Πορθητής για να προσευχηθεί στον δικό του Θεό…
Η τύχη των αρχηγών των ανθενωτικών Νοταρά και Γεννάδιου Σχολάριου μετά την άλωση της Πόλης…
Ο μεγάλος δούκας ο Νοταράς, ο αρχηγός των ανθενωτικών, βρέθηκε «σώος και αβλαβής». Το ίδιο και ο Γεννάδιος Σχολάριος βρέθηκε στην Ανδριανούπολη χωρίς να πάθει τίποτα. Κι ακόμα στο σπίτι του Νοταρά ούτε μισός Τούρκος στρατιώτης δεν μπήκε γιατί είχε βάλει ο Μωάμεθ τιμητική φρουρά να το φυλάνε!
Είναι όμως αλήθεια ότι ο Νοταράς δεν πρόφτασε να χαρεί τις τιμές και τις δόξες που του ετοίμαζε ο Μωάμεθ. Σε λίγο, επειδή ο μεγάλος βεζύρης Χαλίλ τον συκοφάντησε, και τον διέβαλε, ο Σουλτάνος τον σκότωσε, μαζί με τα παιδιά του.
Ο άλλος αρχηγός των ανθενωτικών ο Γεννάδιος Σχολάριος, στάθηκε πιο τυχερός. Μόλις μπήκαν οι Τούρκοι μέσα στην πόλη, κάποιος φίλος του Τούρκος πήγε και τον βρήκε και τον πήρε μαζί του στην Ανδριανούπολη.
Ο Μωάμεθ, από τις πρώτες μέρες, «ευθύς μετά την άλωση», γράφει ο Κριτόβουλος, ζήτησε το Γεννάδιο, αλλά δεν τον έβρισκε. Όταν όμως ο Μωάμεθ έμαθε που βρισκόταν ο Γεννάδιος τον κάλεσε κοντά του και επειδή ο πατριαρχικός θρόνος χήρευε και οι κληρικοί παραπονιόνταν, αλλά και για δικούς του πολιτικούς λόγους, τον έκανε Πατριάρχη!!!!