Tμήμα του Αδριάνειου Yδραγωγείου στην περιοχή της αρχαίας Τενέας, ενός από τα μεγαλύτερα υδραυλικά έργα του 2ου αι. μ.Χ. στον ελλαδικό χώρο, καθώς και τμήμα του προϊστορικού οικισμού της Τενέας, που χρονολογείται στην Πρώιμη Eποχή του Χαλκού ΙΙ (2600 – 2300 π.Χ.), αλλά και ένας εξαιρετικής αρχαιολογικής σημασίας και σπανιότητας θησαυρός 29 αργυρών αρχαίων ελληνικών νομισμάτων, που χρονολογούνται από τον ύστερο 6ο αι. π.Χ. μέχρι και τη δεκαετία του 330 π.Χ., πολλά από τα οποία συγκαταλέγονται στα σπανιότερα και πλέον ιστορικά νομίσματα της αρχαίας Ελλάδας, αποκάλυψε η ανασκαφή στο Χιλιομόδι Κορινθίας.
Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει σχετική ανακοίνωση του ΥΠΠΟ, τον Οκτώβριο του 2023 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες της συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας στο Χιλιομόδι Κορινθίας, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Αρχαία Τενέα», υπό τη διεύθυνση της αρχαιολόγου δρ Έλενας Κόρκα και με φορέα υλοποίησης τη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού. Η ανασκαφή, μεταξύ άλλων, αποκάλυψε για πρώτη φορά φέτος, τμήμα του Αδριάνειου Υδραγωγείου στην περιοχή της αρχαίας Τενέας, προσδιορίζοντας επακριβώς πλέον την πορεία ενός από τα μεγαλύτερα υδραυλικά έργα του 2ου αι. μ.Χ. στον ελλαδικό χώρο, που σκοπό είχε την υδροδότηση της Αρχαίας Κορίνθου από τη Στυμφαλία. Ταυτόχρονα, εντοπίστηκε και ανασκάφηκε τμήμα του προϊστορικού οικισμού της Τενέας, που χρονολογείται στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού ΙΙ (2600 – 2300 π.Χ.), επιβεβαιώνοντας την κατοίκηση της περιοχής πριν από τη πτώση της Τροίας. Επιπρόσθετα, αποκαλύφθηκε πλούσιο κτηριακό συγκρότημα των ύστερων αρχαϊκών χρόνων μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους, με επιμέρους χώρους λατρευτικής χρήσης μεταξύ αυτών και τριών εξαιρετικά επιμελημένων δεξαμενών, η μια εξ’ αυτών με κλίμακα καθόδου – ανόδου.
Εξαιρετικής αρχαιολογικής σημασίας και σπανιότητας -συνεχίζει η ανακοίνωση του ΥΠΠΟ- είναι ο θησαυρός 29 αργυρών αρχαίων ελληνικών νομισμάτων που εντοπίστηκε μαζί με φορητό πήλινο βωμό, μικρογραφικό αγγείο και ειδώλιο ίππου με αναβάτη. Ο θησαυρός περιλαμβάνει νομίσματα που χρονολογούνται από τον ύστερο 6ο αι. π.Χ. μέχρι και τη δεκαετία του 330 π.Χ., πολλά εξ αυτών από τα σπανιότερα και πλέον ιστορικά νομίσματα της αρχαίας Ελλάδας, όπως τρεις στατήρες Ήλιδος που κόπηκαν στην Ολυμπία κατά τη διάρκεια διαφορετικών Ολυμπιακών Αγώνων, στατήρας της Αίγινας με χερσαία αντί για θαλάσσια χελώνα, στατήρες Στύμφαλου, ‘Αργους και Οπουντίων Λοκρών, καθώς και στατήρας Θήβας του 5ου αι. π. Χ. που απεικονίζει τον Ηρακλή να πνίγει με τα χέρια του δύο φίδια. Η παρουσία του εν λόγω θησαυρού συνδέεται με τα ευρήματα λατρευτικής χρήσης (γυναικεία και ζωόμορφα ειδώλια, μικρογραφικά αγγεία και άλλα) που είχαν εντοπιστεί πέρυσι και συνέχισαν να εντοπίζονται και φέτος προσδίδοντας ξεκάθαρα τελετουργικό χαρακτήρα στους χώρους που αποκαλύπτονται.
Σε ανώτερα ανασκαφικά στρώματα ανασκάφηκαν δύο κτηριακά συγκροτήματα των ρωμαϊκών και ύστερων ρωμαϊκών χρόνων. Το ένα έκτασης 160 τ.μ. που αποτελεί συνέχεια αυτού των 281 τ.μ. του 2022, με επιμέρους εργαστηριακές εγκαταστάσεις και χώρους αποθήκευσης. Το δεύτερο κτηριακό συγκρότημα είναι ανεσκαμμένης έκτασης 300 τ.μ. με επιμέρους δωμάτια περιμετρικά ενός υπερυψωμένου στεγασμένου προστώου – διαδρόμου μήκους μέχρις στιγμής 14,5 μ. και πλάτους 3,00 μ., που φέρει επίστρωση από πήλινες πλάκες. Τέλος, ανασκάφηκαν στη ζώνη των νεκροταφείων και δίπλα στο ρωμαϊκό ταφικό μνημείου ΙΙ του 2022 λακκοειδείς τάφοι ρωμαϊκών χρόνων και συστάδα αρχαϊκών τάφων πλούσια κτερισμένων.
Με τη φετινή έρευνα, γνωρίζουμε πλέον πολύ περισσότερα για την πόλη που, σύμφωνα με τον μύθο, ανέθρεψε τον Οιδίποδα.
«Βρισκόμαστε στον χώρο της ανασκαφής που διεξάγεται στο πλαίσιο της συστηματικής αρχαιολογικής έρευνας στο Χιλιομόδι Κορινθίας, η οποία γίνεται από το 2013 υπό τη διεύθυνση της επίτιμης γενικής διευθύντριας, Δρ. Έλενας Κόρκα. Φέτος, ανακαλύψαμε ένα συγκρότημα λουτρικών εγκαταστάσεων, έκτασης περίπου 500 τ.μ., των ρωμαϊκών χρόνων. Εντοπίστηκαν τρεις χώροι θερμών λουτρών -δυο από τους οποίους καταλήγουν σε αψίδες- με υπόκαυστα και υπόγειες στοές praefurnium για την τροφοδοσία και τον καθαρισμό των υποδαπέδιων χώρων», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Παρασκευή Ευαγγέλογλου, συνεργάτιδα της κ. Κόρκα και αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων (ΕΦΑ) Κορινθίας, που μας υποδέχτηκε στον χώρο των ανασκαφών.
«Τα πήλινα δάπεδα σώζονται σε εξαιρετική κατάσταση, πολλά μάλιστα φέρουν και χρώμα επάνω. Νότια, οι χώροι των θερμών λουτρών επικοινωνούν με άλλους τέσσερις χώρους, που δεν έχουν ανασκαφεί πλήρως. Δηλαδή τα 500 τ.μ. αποτελούν ένα τμήμα των λουτρικών εγκαταστάσεων που αποκαλύφθηκαν φέτος», συνεχίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Ευαγγέλογλου, επισημαίνοντας ότι οι μεγάλες διαστάσεις του συγκροτήματος (το οποίο χρονολογείται από τα μέσα του 1ου αι. π. Χ. ως τα τέλη του 3ου αι. μ. Χ., με ακμή στον 1ο και 2ο αι. μ. Χ.) υποδηλώνουν ότι ο χώρος ήταν για δημόσια χρήση.
Εντυπωσιακά, όμως, είναι και τα υπόλοιπα ευρήματα, που βλέπουν σταδιακά το φως από πέρυσι. «Βόρεια των λουτρών και σε άμεση επαφή με το συγκρότημα εντοπίστηκαν εγκαταστάσεις αρχαϊκών χρόνων. Βρέθηκε ένα πηγάδι με εξάγωνο στόμιο, στο οποίο έχουμε φτάσει σε βάθος 15 μέτρων. Το πηγάδι είναι κτιστό εσωτερικά, ενώ περιμετρικά του εντοπίστηκαν τοίχοι των αρχαϊκών χρόνων. Όλη η κεραμική μας στον χώρο αυτό ανήκει στην αρχαϊκή περίοδο. Επίσης, δίπλα στο πηγάδι βρέθηκε αποθέτης με αρχαϊκά αναθήματα, ειδώλια, μικρογραφικά αγγεία. Τα στοιχεία αυτά μας παραπέμπουν σε μια λατρευτική χρήση του χώρου, μένει όμως να προχωρήσουμε τις ανασκαφές του χρόνου προκειμένου να επιβεβαιώσουμε την ύπαρξη μνημείων που σχετίζονται με κάποια λατρεία στην περιοχή», τονίζει η ίδια.
Μεταξύ άλλων, στον αποθέτη βρέθηκαν αρύβαλλοι (είδος αγγείου, συνήθως για τη φύλαξη αρωματικών ελαίων), σκυφίδια (μικρά βαθιά αγγεία με ανοιχτό στόμιο), αναθηματικά ειδώλια, όπως πήλινα αλογάκια και άλογα με ιππείς, καθώς και δυο ομοιώματα από σιδερένιες τράπεζες. «Ταυτόχρονα στον χώρο βόρεια του πηγαδιού εντοπίστηκε τμήμα γλυπτού -μηρός από κούρο- από παριανό μάρμαρο, το οποίο χρονολογείται τους ύστερους αρχαϊκούς χρόνους. Στον ίδιο χώρο βρέθηκε, επίσης, τμήμα από ώμο αγάλματος, δηλαδή έχουμε και κατάλοιπα γλυπτικής», επισημαίνει η αρχαιολόγος στο πρακτορείο το οποίο παρεβρέθηκε στην ανακάλυψη ενός νέου εντυπωσιακού ευρήματος που αναδύθηκε εκείνη τη στιγμή μέσα από το πηγάδι: ένα τμήμα από μαρμάρινο γλυπτό, πιθανόν Αφροδίτης.
Εκτός από τα αρχαϊκά κατάλοιπα που έχουν εντοπιστεί, ένα σημαντικό στοιχείο που παραπέμπει τους αρχαιολόγους στην ύπαρξη κατασκευών πρωιμότερων των ρωμαϊκών χρόνων, είναι και η σωρεία αρχιτεκτονικού υλικού από τον χώρο του πηγαδιού που έχει επαναχρησιμοποιηθεί τη ρωμαϊκή εποχή για την ανοικοδόμηση των λουτρών. «Πρόκειται για εξαιρετικό αρχιτεκτονικό υλικό που μας παραπέμπει σε μνημειακές κατασκευές πρωιμότερων χρόνων, δηλαδή αρχαϊκών, κλασικών και ελληνιστικών», επισημαίνει η κ. Ευαγγέλογλου. Και προσθέτει:
Σύμφωνα με τον μύθο, μετά την πτώση της Τροίας, ο Αγαμέμνονας εγκατέστησε Τρωάδες από την Τένεδο στην περιοχή, που είναι ένα σταυροδρόμι, ένα κεντρικό σημείο. «Είναι ο δρόμος που ενώνει την αρχαία Κόρινθο με τις Μυκήνες και το ‘Αργος, οπότε κατά κάποιο τρόπο ήταν οι ‘φύλακες’ της περιοχής. Επίσης, εδώ, σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, είχε ανατραφεί ο Οιδίποδας. Μάλιστα, έχει βρεθεί σε σωστικές ανασκαφές της δεκαετίας του 1960 ρωμαϊκός λύχνος με παράσταση του Οιδίποδα σε νεαρή ηλικία», επισημαίνει η κ. Ευαγγέλογλου. Έκτοτε, η πόλη αναπτύχθηκε και τον 8ο αι. π. Χ. συμμετείχε στον αποικισμό των Συρακουσών με αρχηγό τον Κορίνθιο Αρχία. Στους ελληνιστικούς χρόνους η αρχαία Τενέα ακμάζει, ενώ στη ρωμαϊκή περίοδο είναι η μοναδική πόλη που, σύμφωνα με τις πηγές, δεν καταστρέφεται λόγω της κοινής καταγωγής των Τενεατών με τους Ρωμαίους (μύθος Αινεία).
Η μεγαλοπρέπεια και η ευμάρεια της πόλης φαίνεται, εξάλλου, και στα ευρήματα, όπως στα πολυτελή κτερίσματα των τάφων, μεταξύ των οποίων ένα επιχρυσωμένο χάλκινο στεφάνι, χρυσά ενώτια, δαχτυλίδια και πολλά άλλα. Ή στα χρυσά αντίγραφα νομισμάτων (π.χ. της Σικυώνας) που έπαιζαν τον ρόλο του οβολού, καθώς και στον ασημένιο στατήρα της Κορίνθου, που χρονολογείται γύρω στο 480 π.Χ. «Είναι το σπανιότερο νόμισμα που έκοψε η Κόρινθος. Οι Αμερικανοί, που σκάβουν στην Κόρινθο 120 χρόνια έχουν βρει 10 τέτοια νομίσματα, κι εμείς με το ‘καλημέρα’ βρήκαμε ένα, το οποίο είναι άριστο», είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Κωνσταντίνος Λαγός, ιστορικός, νομισματολόγος, μέλος της ερευνητικής ομάδας.
Ευμάρεια δείχνει επίσης το ταφικό μνημείο των ρωμαϊκών χρόνων που έχει εντοπιστεί στην περιοχή, όπου εκτείνεται οργανωμένο νεκροταφείο ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. «Είναι ένα μοναδικό μνημείο, δίχωρο, υπέργειο, ναόσχημο, που δείχνει μια πολυτέλεια», τονίζει η κ. Ευαγγέλογλου για να καταλήξει ως προς τις έρευνες: «Ουσιαστικά είμαστε στην αρχή του νήματος. Δηλαδή, πέρυσι βρήκαμε τα πρώτα οικιστικά κατάλοιπα και πλέον από εδώ αρχίζουμε να μπαίνουμε στα δημόσια κτίρια της πόλης».
Σημειώνεται ότι τα φετινά αρχαιολογικά κατάλοιπα, που προσφέρουν σημαντικά στοιχεία για τους κεντρικούς δημόσιους χώρους της αρχαίας πόλης, εντοπίστηκαν δυτικά και σε μικρή απόσταση από τις οικιστικές εγκαταστάσεις που ανασκάφηκαν το 2018.