Στις 28 Οκτωβρίου 1941 η Ελλάδα βρισκόταν, ήδη, αρκετούς μήνες κάτω από την φασιστική μπότα. Γερμανοί, Ιταλοί και Βούλγαροι λεηλατούσαν, κατέστρεφαν, συλλάμβαναν και εκτελούσαν όποιον τολμούσε, να αμφισβητήσει την «Νέα Τάξη Πραγμάτων στην Ευρώπη» και την οικονομική της διάσταση. Η γερμανική εταιρεία IG Farbenindustrie AG, το ισχυρότερο βιομηχανικό συγκρότημα της Ευρώπης είχε σχεδιάσει την συστηματική αφαίμαξη των κατεχομένων χωρών, συμπεριλαμβανομένης και της ελληνικής οικονομίας.
Οι Γερμανοί παρ’ ότι διατήρησαν τον άμεσο έλεγχο μόνο στο 12% του ελληνικού εδάφους, φρόντισαν να δεσμεύσουν όλα τα αποθέματα σε ορυκτά και μεταλλεύματα σε όλη την επικράτεια. Στους Ιταλούς παραχωρήθηκε το 70%, και στους Βούλγαρους συμμάχους τους το 15% της ελληνικής γης που περιλάμβανε την Ανατολική Μακεδονία και την Θράκη, μαζί με την Θάσο και την Σαμοθράκη. Από την πρώτη μέρα της Κατοχής άρχισε η λεηλασία των οικονομικών πόρων της χώρας. Οι Γερμανοί συστηματικά, κατάσχεσαν τα πάντα για τις ανάγκες του στρατού κατοχής και έστειλαν το ένα μεγάλο μέρος τους στην Γερμανία. Πρώτες ύλες, τρόφιμα, βιομηχανικά είδη, καύσιμα, τα πάντα εξαφανίστηκαν από την ελληνική αγορά. Παράλληλα η Ελλάδα επιβαρύνθηκε με τα έξοδα κατοχής και αναγκαστικά πολεμικά δάνεια. Από τον Αύγουστο του 1941 ως το τέλος του χρόνου πληρώθηκαν 1.021,8 εκατομμύρια γερμανικά μάρκα.
Για την επιβολή των γερμανικών συμφερόντων απέναντι στους Ιταλούς συνεταίρους τους και την ελληνική κυβέρνηση δοσίλογων του στρατηγού Τσολάκογλου, δημιουργήθηκε στις 28 Απριλίου, δηλαδή αμέσως μόλις κατέλαβαν οι Γερμανοί την Αθήνα, η υπηρεσία «Πληρεξούσιος του Ράιχ στην Ελλάδα», υπό την διεύθυνση του φον Άλτενμπουργκ. Οι γερμανικές τράπεζες αποκατέστησαν «στενότατες σχέσεις» με τις ελληνικές τράπεζες, δηλαδή τις έθεσαν υπό άμεσο έλεγχο. Ήταν τόσο μεγάλης έκτασης η γερμανική ληστρική οικονομική επιδρομή που ακόμα και ο Ιταλός δικτάτορας Μπενίτο Μουσολίνι παρατήρησε σαρκαστικά ότι «οι Γερμανοί πήραν από τους Έλληνες ακόμα και τα κορδόνια των παπουτσιών τους».
Η έλλειψη τροφίμων και οι μεγάλες ανατιμήσεις στις τιμές επέφεραν την εξαθλίωση του πληθυσμού, κυρίως της Αθήνας και των μεγάλων πόλεων. Αυτή η καταλήστευση ήταν η ουσιαστική αιτία των θανάτων από πείνα το χειμώνα του 1941-1942. Μέχρι το τέλος του 1942 οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν σε σχέση με το 1940 έως και 23.000% και η κυκλοφορία του νομίσματος έως και 1.575%. Μπαίνοντας το φθινόπωρο του 1941 έμπαινε επιτακτικά το ζήτημα της επιβίωσης. Η πείνα είχε ήδη δείξει « τα δόντια» της με πρώτα θύματα τα παιδιά και τους ηλικιωμένους.
Μέσα σε αυτές τις συνθήκες στις 27 Σεπτέμβρη 1941 ιδρύεται το ΕΑΜ. Είχε προηγηθεί η ίδρυση της Εθνικής Αλληλεγγύης στις 28 Μαΐου ( που δίκαια χαρακτηρίστηκε ο Ερυθρός Σταυρός της Κατοχής) και του Εργατικού ΕΑΜ στις 16 Ιουλίου (με προτεραιότητα τα εργοστάσια που είχαν επιταχθεί από τους Γερμανούς και δούλευαν για λογαριασμό τους).
Η πρώτη ανακοίνωση του ΕΑΜ, κυκλοφόρησε μόλις 13 μέρες μετά την ίδρυση του στις 10 Οκτωβρίου 1941. Το ΕΑΜ, ανάφερε η ανακοίνωση, «ορίζει το χρονικό διάστημα απ’ τα σήμερα ως τις 28 Οκτωβρίου, την πρώτη επέτειο της άνανδρης επιδρομής των Ιταλών φασιστών ενάντια στη χώρα μας, περίοδο του νέου εθνικού απελευθερωτικού ξεκινήματος. Μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα, ας ανεβάσουμε τις μορφές της πάλης μας. Στις 28 Οκτωβρίου με κάθε είδους εκδήλωση, αγωνιστείτε για το εθνικό ξεκίνημα».
Αυτή ήταν πρώτη φορά που γιορτάστηκε η 28η Οκτωβρίου 1940.
Οργανώθηκαν εκδηλώσεις στις συνοικίες με πρωτοβουλία των πυρήνων του ΕΑΜ, που είχαν αρχίσει να πυκνώνουν. Στο κέντρο της Αθήνας τον εορτασμό ανέλαβαν οι οργανώσεις των φοιτητών, οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι ανάπηροι και τραυματίες αλβανομάχοι. Κυκλοφόρησαν προκηρύξεις, γράφτηκαν συνθήματα στους τοίχους και τότε για πρώτη φορά ακούστηκε μέσα στη νύχτα η φωνή της Αντίστασης με το χωνί, το «ραδιόφωνο του ΕΑΜ».
Παραθέτω σήμερα όλη την πρώτη ανακοίνωση του ΕΑΜ που έχει τον τίτλο «ΔΙΑΓΓΕΛΜΑ». Είναι ένα τεκμήριο σημαντικό που δίνει στο σημερινό αναγνώστη το περίγραμμα μιας εποχής, γεμάτη αγωνίες και επιλογές, που ο καθένας κλήθηκε να αποφασίσει, με ποιους θα συνταχθεί και σε ποιους θα γυρίσει την πλάτη.
Η ανακοίνωση υπάρχει στη συλλογή του Μουσείου Εθνικής Αντίστασης.
«Έλληνες, Ελληνίδες, Νέα Γενεά.
Από τις 24 Απριλίου, εδώ και πεντέμισι μήνες, η χώρα μας, ο ένδοξος και ηρωικός Λαός μας ζουν σκλάβοι. Οι Γερμανοί και Ιταλοί και οι Βούλγαροι φασίστες καταχτητές ληστεύουν το βιος μας, ατιμάζουν τις γυναίκες μας και τα κορίτσια μας, δολοφονούν κατά εκατοντάδες τους άντρες.
Η πείνα, η εξαθλίωση, έφτασαν στο απροχώρητο. Δεκάδες χιλιάδες είναι κιόλας οι καινούργιοι φυματικοί. Εκατοντάδες χιλιάδες οι προφυματικοί. Τα παιδιά μας, χλωμά, πεινασμένα, ζητάν το πρωί ψωμί που δεν έχουμε να τους δώσουμε. Με κόπο, επιστρατεύοντας τις τελευταίες δυνάμεις, σερνόμαστε στους δρόμους, στη δουλειά.
Το ψωμί, το λάδι, τα όσπρια, τα σταφύλια, τα χορταρικά, έχουν εξαφανιστεί. Μήνες οι φτωχοί έχουν να δουν γάλα, αυγά, κρέας, ψάρι.
Τριάντα δράμια ψωμί μας έδινε η ψευτοκυβέρνηση των προδοτών λακέδων στην Αθήνα, στον Πειραιά και σε μερικές άλλες πόλεις. Μα κι αυτό κόβεται. Σ’ άλλες πόλεις, βδομάδες τώρα, ούτε κι αυτά τα 30 δράμια δεν δίνονται.
Μονάχα στη μαύρη αγορά, που την έχουν κι αυτή οργανωμένη οι καταχτητές μας, σε συνεργασία με ορισμένους προδότες Έλληνες, βρίσκονται σε τιμές απρόσιτες για το Λαό ορισμένα είδη.
Ολόκληρη η φυλή μας απειλείται, το χειμώνα που μας έρχεται, με την εξόντωση, τον αφανισμό, αν μείνουμε με σταυρωμένα χέρια, αν αφήσουμε ελεύθερους τους καταχτητές μας και τα όργανά τους, τους «Έλληνες» προδότες «κυβερνήτες» στο εξοντωτικό έργο τους.
Έλληνες, Ελληνίδες, Νέα Γενεά!
Η σημερινή σκλαβιά είναι, χωρίς άλλο, η πιο βαριά, η πιο αφόρητη στην ιστορία του Λαού μας.
Κι άλλοτε όμως η φυλή μας πέρασε χρόνια σκλαβιάς, χρόνια μαύρης δουλείας. Κι αν ως τα σήμερα έζησε και θα ζήσει είναι γιατί ποτέ δεν δέχθηκε παθητικά τον ξένο ζυγό, γιατί κάθε φορά, ύστερα από κάθε σκλάβωμα, ένωνε τις δυνάμεις της και κατακτούσε ξανά τη λευτεριά της.
ΚΙ ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΤΟ ΚΑΘΗΚΟΝ ΜΑΣ!
Έλληνες, Ελληνίδες, Νέα Γενεά!
Υποδουλωθήκαμε στον ξένο κατακτητή όχι γιατί μας έλειψε το θάρρος κι ο ηρωισμός, μα γιατί προδόθηκε ο αγώνας μας, γιατί κρατηθήκαμε διασπασμένοι και σκλάβοι εσωτερικά, γιατί ο Λαός μας καταληστεύθηκε αντί να προετοιμαστεί για την εθνική άμυνα, γιατί γαλουχήθηκαν στις γραμμές μιας καταστάσεως η διαφθορά κι η προδοσία, γιατί οι Τσολάκογλου και Σία, αυτοί που αποσύνθεσαν το μέτωπο και χτύπησαν πισώπλατα τον φαντάρο, τον τσολιά, τον Κύπριο και Δωδεκανήσιο εθελοντή, τον ήρωα της Κρήτης, παίζανε ηγετικό ρόλο τότε. Γι’ αυτό και μόνο γι’ αυτό υποδουλωθήκαμε στον ξένο καταχτητή.
Τώρα όμως το ζήτημα είναι πως θα ξεσκλαβωθούμε. Και σ’ αυτό μία είναι η απάντηση:
Η ΕΝΩΣΗ ΟΛΩΝ ΣΤΟΝ ΕΘΝΙΚΟΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΝ ΑΓΩΝΑ. Η ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΗ ΚΑΘΟΔΗΓΗΣΗ ΤΟΥ.
Κι αυτός ακριβώς είναι ο σκοπός του Ε.Α.Μ (του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου) που ιδρύεται.
Έλληνες και Ελληνίδες πατριώτες!
Νέοι και νέες!
Άσχετα απ’ ό,τι σας χώρισε στο παρελθόν, άσχετα απ’ ό,τι θα σας χωρίσει στο μέλλον ύστερα απ’ το ξεσκλάβωμά μας, ενώστε τις δυνάμεις σας για τον Εθνικόν Απελευθερωτικόν Αγώνα.
Στις πόλεις, στις συνοικίες, στα κεφαλοχώρια, στα χωριά, στα εργοστάσια, τις επιχειρήσεις και τις τράπεζες, στα τμήματα της αστυνομίας και της χωροφυλακής, στα Υπουργεία, πάρτε οι πιο δραστήριοι και τολμηροί από σας την πρωτοβουλία. Και σχηματίστε παντού Επιτροπές του ΕΑΜ. Οι επιτροπές του ΕΑΜ των συνοικιών, χωριών, επιχειρήσεων, εργοστασίων, τραπεζών, επαγγελματικών κλάδων, τμημάτων αστυνομίας και χωροφυλακής, υπουργείων κτλ με τη σειρά τους ας σχηματίσουν μυστικές τριάδες ή πεντάδες βάσης, γύρω από τις οποίες θα συγκεντρωθεί όλος ο Λαός.
Το ΕΑΜ θα αγωνιστεί, κινητοποιώντας ολόκληρο το Λαό, κι από κοινού με τους άλλους λαούς που παλεύουν τον άξονα. Για να σταματήσει τους κατακτητές μας και τα όργανά τους, την πουλημένη σ’ αυτούς ψευτοκυβέρνηση των προδοτών, εις τον αφηνιασμένον δρόμον της καταληστεύσεως του τόπου μας και της εξοντώσεως της φυλής μας.
Για να αποσπάσει ψωμί, λάδι, όσπρια, μισθούς και ημερομίσθια σύμφωνα με τον τιμάριθμο, συσσίτια για όλους όσους δεν μπορούν να ζήσουν διαφορετικά, γάλα για τα παιδιά, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για τους αρρώστους.
Για το σταμάτημα των δολοφονιών και των συλλήψεων, για την απόλυση των χιλιάδων Ελλήνων πατριωτών που είναι κλεισμένοι εις τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως και εις τις φυλακές. Για την ηθική και υλική βοήθεια των θυμάτων του Εθνικού Απελευθερωτικού Αγώνος, βοηθώντας με όλες τις δυνάμεις το έργο της οργανώσεως της Εθνικής Αλληλεγγύης.
Για την απαλλαγή της χώρας μας από τον ξενικό ζυγό στην κατάλληλη στιγμή, την ανατροπή της σημερινής ή κάθε άλλης προδοτικής κυβερνήσης που τυχόν θα σχηματισθεί και για το σχηματισμό μιας Προσωρινής Κυβερνήσεως που θα προκηρύξει εκλογές για Συνταχτική Εθνοσυνέλευση, ώστε ο Λαός ν’ αποφανθεί κυριαρχικά για το πολίτευμα και τη διακυβέρνησή του.
Οργανώσεις του Λαού κάθε μορφής. Πάρτε μέρος στον αγώνα του ΕΑΜ, όσες από σας δεν πήραν σχετική απόφαση ακόμα. Αποχή από την οργανωμένη δράση, μονάχα τους καταχτητές βοηθάει.
Έλληνες αστοί. Βοηθείστε οικονομικά και με τη συμμετοχή σας τον αγώνα του ΕΑΜ.
Έλληνες αξιωματικοί, υπαξιωματικοί, έφεδροι πολεμιστές, ανάπηροι. Προσφέρετε τις γνώσεις σας, την πείρα σας, την δοκιμασμένη τόλμη σας στην οργάνωση των εθνικών δυνάμεων. Το παράδειγμα των καπεταναίων, των καραβοκυραίων, των ναυτών του 1821, του Κολοκοτρώνη, του Μιαούλη, του Κανάρη, του Οικονόμου, του Καρατζά, ας είναι οδηγός σας.
Έλληνες αξιωματικοί και οπλίτες της αστυνομίας και της χωροφυλακής. Δεν υπάρχει Ελληνική Κυβέρνηση που να υπηρετείτε.
Μη γινόσαστε όργανα των κατακτητών μας και των προδοτών Ελλήνων, που εξευτελίζουν, πιέζουν, δολοφονούν και σας τους ίδιους. Σαμποτάρετε κάθε μέτρο των κατακτητών που στρέφεται ενάντια στον Εθνικόν Απελευθερωτικόν Αγώνα του Λαού μας.
Έλληνες ιερείς. Οδηγηθήτε από το παράδειγμα του Παπαφλέσσα. Γίνετε μαχητικοί αγωνιστές του αγώνα της Φυλής, για το ξεσκλάβωμά της.
Νέοι και νέες. Δώστε τον απέραντο ενθουσιασμό σας, το ηρωικό σας πνεύμα, την αυταπάρνηση και την αυτοθυσία σας στον αγώνα του ΕΑΜ.
Ελληνίδες. Πολεμήστε τη διαφθορά που πάνε να σπείρουν ανάμεσά σας, εκμεταλλευόμενοι την πείνα σας οι διεφθαρμένοι φασίστες. Ούτε μια Ελληνίδα δεν πρέπει να έχει σχέσεις με τους φασίστες κατακτητές μας. Στιγματίστε όσες επιμένουν να πουλιούνται στους κατακτητές μας.
Έλληνες αγρότες. Κρύψτε την παραγωγή σας απ’ τους καταχτητές και την κυβέρνηση των προδοτών – λακέδων που παραδίνει ό,τι συγκεντρώνει στους Γερμανούς. Πουλάτε τα προϊόντα σας μόνο στους κατοίκους των πόλεων. Έλληνες πολίτες. Ούτε ένα κουκί στάρι, ούτε μια σταγόνα λάδι στους κατακτητές, οσαδήποτε λεφτά κι αν σας προσφέρουν. Υπερασπίστε το βιος σας με όλα τα μέσα.
Και σεις Έλληνες μικροαστοί, βιοτέχνες, εργάτες δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι, διανοούμενοι. Αρνηθείτε κάθε βοήθεια στους κατακτητές μας. Μη δουλεύετε γι’ αυτούς. Φέρτε κάθε είδους εμπόδια σε κάθε δουλιά, που γίνεται για λογαριασμό τους. Αρχίστε αμέσως τον αγώνα σας με Επιτροπές, πεταχτές συγκεντρώσεις, με διαδηλώσεις, με επιβράδυνση και στάση στην ώρα της δουλειάς, με απεργίες για ψωμί, συσσίτια, μεροκάματα και μισθούς με βάση τον τιμάριθμο.
Έλληνες, Ελληνίδες, Νέοι και Νέες. Η Κρήτη, η Μακεδονία, η Θράκη, όπου άρχισε κιόλας το ξεκίνημα, μας δείχνουν το δρόμο. Το ΕΑΜ ορίζει το χρονικό διάστημα απ’ τα σήμερα ως τις 28 Οκτωβρίου, την πρώτη επέτειο της άνανδρης επιδρομής των Ιταλών φασιστών ενάντια στη χώρα μας, περίοδο του νέου εθνικού απελευθερωτικού ξεκινήματος. Μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα, ας ανεβάζουμε τις μορφές της πάλης μας.
Στις 28 Οκτωβρίου με κάθε είδους εκδήλωση, αγωνιστείτε για το εθνικό ξεκίνημα.
Το ΕΑΜ ορίζει σύγχρονα για έμβλημά του το ηρωικό τσαρούχι. Το τσαρούχι είναι το ελληνικό «V». Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο καλεί όλους τους Έλληνες και Ελληνίδες στις 28 Οκτωβρίου στο σπίτι τους, στον τόπο της δουλιάς τους, στο καφενείο, στο τραμ, στον κινηματογράφο, στο θέατρο, να χαιρετισθούν με τις λέξεις τσαρούχι – ΕΑΜ.
Απ’ άκρη σ’ άκρη στην Ελλάδα μας δυο λέξεις πρέπει ν’ αντηχήσουν τη μέρα της 28 Οκτωβρίου, οι λέξεις: «ΤΣΑΡΟΥΧΙ – ΕΑΜ».
Έλληνες πατριώτες και πατριώτισσες.
Μέρες φριχτές, ακόμα πιο φριχτές κι απαίσιες μας περιμένουν. Από μας όμως και πάλι εξαρτάται να ζήσουμε ξανά ελεύθεροι. Ο αγώνας δε θα είναι εύκολος, μα το έπαθλό του αξίζει κάθε θυσία. Και το έπαθλο αυτό θα είναι μια Νέα Ελλάδα, ελεύθερη και ανεξάρτητη, κτήμα του Λαού της.
Αδέλφια μας, Έλληνες και Ελληνίδες, νεολαία της Ελλάδας!
Μπρος για το νέο εθνικό ξεκίνημα!
Μπρος για τον εθνικό συναγερμό της 28 Οκτωβρίου!
Μπρος για να κατακτήσουμε την ελευθερία της χώρας μας!
Μπρος για μια ελεύθερη Ελλάδα!
Οσεσδήποτε δοκιμασίες κι αν περάσουμε, οσεσδήποτε δοκιμασίες κι αν χρειασθούν, ΕΜΕΙΣ ΘΑ ΝΙΚΗΣΟΥΜΕ!
ΖΗΤΩ ΤΟ ΤΣΑΡΟΥΧΙ!
ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΑΜ!
ΖΗΤΩ Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ ΜΑΣ!
Η Κεντρική Οργανωτική Επιτροπή
του Ε.Α.Μ
10 Οκτωβρίου 1941».
Γράφει ο Περικλής Καπετανόπουλος, δημοσιογράφος-ιστορικός